‘महिला हिंसा रोक्न समाजको मानसिकता नै परिवर्तन गर्नुपर्छ’

महिला हिंसा रोक्नको लागि सरकारले विभिन्न अभियान सञ्चालन गर्दै आएका छ । सरकारको अभियानमा महिला अधिकारको क्षेत्रमा काम गर्ने गैर सरकारी संस्थाहरुले पनि साथ दिएका छन् । समाजमा हुने महिला हिंसा रोक्नको लागि सञ्चालन गरिएका अभियानले अपेक्षाकृत रुपमा परिणाम भने दिन सकेको छैन् ।
लैंगिक हिंसा बिरुद्धको १६ दिने अभियानको पूर्व सन्ध्यामा रामेछाप जिल्लामा सरकारी, गैरसरकारी तथा सरोकारवाला निकायहरुले महिला हिसांलाई न्यूनिकरण गर्ने अभियानका साथ विभिन्न अभियानहरु सञ्चालन गरिरहेका छन् । अभियानलाई प्रभावकारी बनाउन र महिला हिंसा न्युनिकरण गर्नको लागि समाजले खेल्नु पर्ने भूमिका लगायतको विषयमा सामाजिक अभियन्ता सिर्जना बस्नेतसँग रामेछाप न्युजको लागि रामचन्द्र बि.क.ले गरेको कुराकानीः–

लैंगिक हिंसा बिरुद्धको १६ दिने अभियान किन ?
–लैंगिक हिंसा बिरुद्धको १६ दिने अभियान तीन जना डोमिनिकन नागरिक पेट्रिया, मिनर्भा र मारिया विवाहिता दिदीबहिनीहरुले सन् १९५० को दशकमा तानाशाही त्रुजिलो शासकका विरुद्ध लडेको इतिहास छ । अभियन्ता तीन जना अधिकारकर्मीहरुले तानाशाही शासन विरुद्ध वकालत सुरु गरेपछि १९६० नोभेम्बर २५ का दिन निर्ममतापूर्वक हत्या गरियो ।
दिदीबहिनीहरुको सम्झना र सम्मान स्वरुप संयुक्त राष्ट्र संघले नोभेम्वर २५ लाई महिला हिंसा विरुद्धको अन्तर्राष्ट्रिय दिवसको रुपमा मनाउने निर्णय गरेको हो । नेपालमा २००४ देखि यो अभियान मनाउन थालिएको हो । यो अभियानको उदेश्य भनेको महिला हिंसा बिरुद्ध आवाज उठाउनु र हिंसाबाट प्रभावितलाई न्यायमा पहँुच दिलाउनु नै हो ।

महिला हिंसा रोक्नको लागि कसले के भूमिका निर्वाह गर्नुपर्छ ?
–महिला हिंसा रोक्नको लागि हरेक नागरिकको भुमिका अपरिहार्य छ । हिंसा रोक्नको लागि भनेर निश्चित यसको मात्र भूमिका हुन्छ भनेर तोक्नु नै गलत हो । तर ब्यक्ति र उसले लिएको जिम्मेवारीले गर्दा निर्वाह गर्ने भूमिका भने फरक हुन सक्छ । नीति निर्माताले महिलामैत्री कानुन बनाउनु पर्छ । कार्यन्वयन गर्ने भूमिकामा रहेका व्यक्तिले कार्यन्वयन गर्नु प¥यो । हिंसा भएको थाहा पाएमा हरेक नागरिकहरुले खबरदारी गर्नुपर्छ । झन्झटिलो कानुनी व्यबस्थालाई सहज बनाउदै पीडितहरुले छिटो न्याय पाउने व्यवस्था गर्नुपर्छ । पीडकलाई कानुन अनुसार कारवाही भए आगामी दिनमा हुन सक्ने महिला हिंसा रोकिन्छ ।

अभियानमा पनि सञ्चालन भइरहने, समाजमा बारम्बार पुनः महिला हिंसा हुने गरेको छ यसलाई कुन रुपमा बुझने ?हाम्रो समाज नै पुरुष प्रदान समाज छ । यहाँ छोरी र छोराको भूमिका समाजले तोकिदिएको छ । त्यहीँ भूमिकाले गर्दा महिलाहरु कमजोर र पुरुष शक्तिशाली छन भन्ने मानसिकताले गर्दा नै महिलाहरु हिंसाबाट प्रभावित छन । अझै पनि महिलाहरुले श्रम धेरै गर्ने र आर्थिक आम्दानी कम हुने परम्परा कायमै छ । जबसम्म महिलाहरु आर्थिक रुपमा सबल र सक्षम हुदैनन्, तबसम्म हिंसाबाट प्रभावित भैइरहने छन । अर्काे कुरा महिलाहरुलाई आफू हिंसामा परेको कुरा नै थाहा हुदैन । आफू भन्दा पहिलोका पुस्ताले नि त्यहीँ भोगेको हो र मैले नि त्यहीँ भोग्नुलाई कर्मको फल ठानेर पनि हिंसा बिरुद्ध बोल्ने आँट गर्दैनन ।
महिलाहरुले हिंसाको बिरुद्ध आवाज उठाए पनि उनीहरु नै दोषी ठान्ने परिपाटी अझै पनि समाजमा कायमै छ । अर्को कुरा आँट गरेर न्यायको लागि सरोकारवाला निकायमा जाँदा पनि सहज रुपमा न्याय पाउन नसकेका कारण पनि महिलाहरु हिंसा सहेर बस्न बाँध्य छन् ।

महिला हिंसा हुनुमा को बढी जिम्मेवार छ ? समाज कि मानसिकता ?
महिला हिंसा हुनुमा हामी सबै जिम्मेवार छौँ जस्तो लाग्छ । किन भने हामीले दैनिक रुपमा गरेको ब्यवहारले नै महिलाहरु हिंसामा परेका छन । हिंसा भन्ने बित्तिकै कुटपिट र शरीरमा देखिने किसिमको चोट मात्र हुदैन । मानसिक रुपमा हुने हिंसा झन घातक हुन्छ । स्कुलमा, कलेज, कार्यलय वा सार्वजनिक ठाउँमा महिला देख्ने बित्तिकै गरिने ब्यवहार र बोलिने शब्दबाट धेरै जना महिलाहरु मानसिक हिंसामा परेका हुन्छन । त्यो हिंसालाई समाजले हिंसाको रुपमा नै लिदैन । समाजले महिला र पुरुषलाई तोकिदिएको भूमिकाले गर्दा नै महिलाहरु हिंसाबाट प्रभावित हुनु परेको छ । समाजको मानसिकतामा नै परिवर्तन जरुरी छ ।

अभियानहरु सँधै हुन्छन, तर पछिल्लो समयमा जिल्लामा महिला हिसां सँगै अपराधका घटनाहरु घट्नुको साटो बढीरहेका छन किन ?
महिला हिंसा बढेको भन्दा पनि बढी खुलेर मिडियामा आएको जस्तो लाग्छ । पहिलाको तुलनामा अहिले महिलाहरु आफ्नो अधिकारको बारेमा आवाज उठाउन थालेका छन । हाम्रा आमाहरुको पालामा पुरुषबाट शारीरिक तथा मानसिक यातना पाउनुलाई सामाजिक मुद्धाको रुपमा लिने नै गर्दैन थिए । तर आजका महिलाहरु हिंसाबाट प्रभावित हुनु भनेको व्यक्तिको मात्र होइन सिंगो समाजको मुद्धा ठानेर कानुनी लडाइ लड्न र मिडियामा आउन हिचकिचाउदैनन् । विभिन्न अभियानहरुले त हिंसा प्रभावित महिलाहरुलाई कानुनी लडाइँ लड्नको लागि प्रोत्साहन गरेको छ । त्यसैको नतिजा स्वरुप महिलाहरु खुलेर हिंसाको बिरुद्ध बोल्न थालेका मात्र हुन ।

प्रहरीको तथ्याङ हेर्दा रामेछापमा आत्महत्या गर्ने महिलाहरुको संख्या डरलाग्दो छ यसको लागि कसरी न्युनिकरण गर्ने ?
महिलाहरुले भोग्नु परेको शारीरिक तथा मानसिक हिंसाको अन्तिम रुप नै आत्मा हत्या हो । अघिल्लो तीन वर्षको अन्तरालमा १२८ जनाले आत्मा हत्या गरेको प्रहरीको तथ्याङकले देखाउछ त्यसमा ६४ जना महिला, ७ जना बालबालिका र ५७ जना पुरुष रहेका छन । तथ्याङकले के देखाउछ भने आत्माहत्या गर्नेमा महिलाहरुको संख्या बढी छ । यस बाट पनि पुष्टि हुन्छ महिलाहरु हिंसाबाट धेरै प्रभावित छन । दैनिक रुपमा भोग्नु परेको यातनालाई खप्न नसक्दा आत्मा हत्याको बाटो रोज्न पुग्दछन ।

यसलाई न्युनिकरण गर्नको लागि पहिला त महिलाहरुलाई पनि आर्थिक आम्दानी हुने काम गर्नको लागि प्रोत्साहन र उचित बातावरणको सिर्जना गर्नु पर्दछ । अर्काे कुरा बिद्यालयस्तरको पाठ्य सामाग्रीमै लैंगिक हिंसाको बारेमा पाठ समाबेश हुनु आबश्यक छ । महिलाहरुमैत्री कानुन निमार्ण र कार्यन्वयन हुनु पर्दछ । हिंसा गर्नेलाई कडा कानुनी सजाय दिनु पर्दछ र हिंसा प्रभावितलाई सहज न्याय दिलाउन सके केही मात्रामा भए पनि हिंसा न्युनिकरण गर्न सकिन्छ ।